W
starym albumie mojej babci znajduje się wiele zdjęć, przedstawiają one głownie
osoby mi nieznane z imienia i nazwiska, ale mimo to są wielką pamiątką rodzinną.
Genealogia
to taka przedziwna zabawa, z jednej strony szukamy imion, nazwisk, dat urodzeń, ślubów, zgodow osób,
których nigdy nie dane nam było zobaczyć, a z drugiej strony gromadzimy stare
fotografie, przedstawiające osoby, których nie umiemy nazwać z imienia i
nazwiska i jeszcze długo, a może nawet nigdy nie będzie nam dane połączyć imienia z
drzewa z wizerunku z albumu …
Dziś,
na koniec 2019 r. chciałabym pochylić się nad dwoma zdjęciami albumu babci,
które mnie intrygują już tyle lat.
Pierwsza
fotografia przedstawia parę – kobieta i
mężczyzna, w średnim wieku. Mężczyzna siedzi z nogą założoną na nogę, na
drewnianym elemencie przypominającym fragment masywnej balustrady. Na kolanach
trzyma książkę, ubrany jest w garnitur. Spodnie ma zaprasowane w kant, pod
marynarkę ubrał kamizelkę oraz koszulę i zawiązał krawat. Włosy ma dłuższe,
elegancko przyczesane i przylizane. Na nogach skórzane, wysoko wiązane
trzewiki. Prawdopodobnie ma w kieszeni kamizelki zegarek na łańcuszku, gdyż na tle kamizelki widać łańcuszek. Kobieta zaś stoi, rękę lewą
opiera na ramieniu mężczyzny, jest ubrana w długą suknię, lub spódnicę i
wkasaną w nią koszulę z długim ramieniem i dużym białym kołnierzem, włosy przycięte
do ucha lub dłuższe, ale spięte z tyłu, dziwnie krótka grzywka. Kobieta ma na
palcu prawej dłoni nosi pierścień, a w pasie cieniutki łańcuszek, podwinięty
pod pasek spódnicy. Oboje patrzą prosto w obiektyw, ale nie widać na ich twarzy
uśmiechu.
Druga
fotografia przedstawia również parę, ale znacznie młodszą. Mężczyzna
nieznacznie przysiadł na oparciu drewnianego prostego, a wręcz surowego fotela.
Ubrany jest w garnitur, koszulę, a pod szyją ma zawiązany krawat, marynarka
sprawia wrażenie ciut za dużej, na nogach ma wyższe, wiązane trzewiki, włosy
krótkie, z podkręconą grzywką, lewą ręką obejmuje w pół dziewczynę, a prawą
dłoń ma złożoną w lekką pięść i trzyma ją na udzie. Kobieta stoi, lewą dłoń
opiera o ramię partnera, prawą na swoim biodrze. Ubrana jest w suknie, długą do połowy łydki, z dużym dekoltem i bez rękawów, pod suknie ubrała koszulę z
długim rękawem i wysokim kołnierzem, koszula jest biała w koronkowy wzór. Dekolt sukni ozdabia prawdopodobnie broszka w kształcie dużej białej kokardy z łańcuszkiem,
który delikatnie wchodzi pod pachę. Na nogach ma trzewiki, wiązane grubszą
tasiemką w dużą kokardę. Włosy ciemne, lekko falowane, spięte z tyłu głowy.
Para wzrok kieruje na aparat, ale z przejęcia i iście ustawianej pozy zapomina
o uśmiechu.
Uważam,
że zdjęcia są do siebie bardzo podobne i nie mówię tu o uwiecznionych na nich
osobach, ale głownie ze względu na tło - na podłodze ta sama brukowa posadzka,
na ścianie płótno w ten sam wzór. Niestety nie mam umiejętności oceniania
podobieństwa między ludźmi, szczególnie na zdjęciach, dlatego obiektywnie nie
umiem stwierdzić czy starsza i młodsza para jest do siebie podobna. Domniemywam,
że obie pary to małżonkowie, być może któreś z młodszych osób jest dzieckiem
starszej pary, ale sama nie umiem tego stwierdzić.
Tyle
o samych zdjęciach, nic więcej chyba z nich nie wycisnę. Liczę na Wasze, drodzy
czytelnicy, spostrzeżenia i komentarze.
I
tak doszliśmy do historii pewnego fotografa…
Na
rewersie jednego z tych zdjęć (starszej pary) widnieje pieczątka zakładu
fotograficznego, w którym zdjęcie, a zapewne oba zostały zrobione.
Jest
to zakład fotograficzny Shmuela Altenberga w Kałuszynie. Wg „Księgi adresowej
Polski (wraz z M. Gdańskiem ) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z
roku 1926/27” w Kałuszynie był tylko jeden fotograf – zapisany jako Altenberg S.
Trudno powiedzieć, kiedy Zakład Fotograficzny Altenberga zaczął funkcjonować,
wiadomo na pewno, że jego kres przyszedł wraz z wybuchem II wojny światowej,
lub nieco później, ale nie później niż w 1942 r., kiedy fotograf został
wywieziony do obozu koncentracyjnego. [https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/6355/edition/11407/content strona pliku 1722 i 1723.]
O
samy Zakładzie wiemy bardzo nie wiele. Z danych zmieszczonych na stronie http://projekt-imiona.pl wiemy, że rodzina Altenbergów
mieszkała przy ulicy Pierackiego 2. [http://projekt-imiona.pl/30-stycznia-2016/] Dziś tej ulicy już w Kałuszynie nie ma, ale dzięki nieocenionemu kałuszyńskiemu
lokalnemu historykowi Panu Władysławowi Chróścickiemu, wiemy gdzie znajdowała
się kiedyś. Pan Władysław sam stworzył mapę przedwojennego Kałuszyna,
zaznaczają na niej ulice według ówczesnego przebiegu i nazewnictwa oraz
ulokował na mapie aż 51 punktów ważnych dla tamtej społeczności. Niestety
zabrakło tam zaznaczenia lokalizacji zakładu fotograficznego, ciekawe dlaczego
…
Wracają
jednak do ulicy Piernackiego, wg stworzonej mapy było tak naprawdę dwie ulice o
tej samej nazwie skrzyżowane ze sobą prostopadle. Pierwsza zaznaczona zgodnie z
przebiegiem dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego, tj. biegnąca od strony Mrozów,
koło Ośrodka Zdrowia, a dalej skierowana do ul. Warszawskiej (kiedyś nosząca
imię Marszałka Józefa Piłsudzkiego), oraz druga od Patoku dochodząca do
opisanej powyżej ulic – dziś jest to ulica Wyzwolenia. Właśnie przy tej ulicy
Pan Chróścicki zaznaczył jako numer 47 kuźnie Krzywobłockiego. Czy Zakład
Fotograficzny znajdował się w sąsiedztwie tej kuźni tego nie wiem, ale numer
domu, w którym miała mieszkać rodzina Altenberga wskazuje, ze dom ten musiał
się mieścić na początku ulicy, dlatego przypuszczam, że albo to było właśnie
bliskie sąsiedztwo tej kuźni, albo zakład był zlokalizowany blisko ulicy
Warszawskiej.[https://jewishkaluszyn.wordpress.com/2015/01/14/kaluszyn-in-the-30-map-made-by-mr-wladyslaw-chroscicki/]
Posiłkuąc
się artykułem na temat powstanie OPS w Kałuszynie, odnajdujemy wśród członków
straży, Antoniego Krzywobłockiego urodzonego w 1898 r., z zawodu kowala, zamieszkałego
przy ul. Mrozowskiej, który do OSP wstąpił w 1926 r., ale już dwa lata później
z niej wystąpił wymawiając się brakiem czasu. Na pewno chodzi o tego samego
kowala Krzywobłockiego, a ulica Mrozowska, chodź nie widnieje na mapie Pana
Chróścickiego musiała być obecną ulicą Wojska Polskiego.[http://www.kaluszyn.osp.org.pl/index.php?pid=4&cid=4&show=8]
Wydaje
się, że jedynego fotografa w mieście winni znać wszyscy, a w każdym niemal domu
powinno być zdjęcie wykonane w tym właśnie atelier. Niestety pamięć nie
przetrwała, mało wiemy o samym fotografie, szczątkową wiedzę pozyskujemy
głownie z Księgi pamięci Żydów kałuszyńskich - Sefer Kalushin" wydanej w
1961 r. w Tel Aviv.
Na
stronie 114 Sefer Kalushin znajduje się wzmianka, że w czasie międzywojennym w
Kałuszynie był tylko jeden fotograf, który zawsze pojawiał się tam gdzie była młodzież
i kwitło życie społeczne, lub gdzie działo się coś ważnego i interesującego. Zaś
na stronie 151 jest wzmianka, że „wśród sympatyków Bundu na spotkaniu w domu
Goldbergów pojawił się Szmuel Altenberg - fotograf z bratem Berusiem". W
dziele tym znajdujemy też informacja o powstaniu nielegalnej biblioteki, która
dała podwaliny pod bibliotekę i czytelnię Towarzystwa Kulturalnego Tsukunft,
założonego w 1916 r. Spotkanie organizatorskie miało miejsce w małym pokoju od
frontu w domem, w którym Shmul Altenberg miał swoje studio fotograficzne. W
spotkaniu brało udział tak dużo ludzi, że pokój był pełny. Wydaje się, że
pierwszy lokal biblioteki mieścił się właśnie w domu Altenberga, ale tylko
przez rok, bo pomieszczenie było za małe na funkcjonowanie całego klubu
towarzyskiego. W bibliotece z czasem zaczęto organizować wykłady, występy,
wieczory dyskusyjne i taneczne. Ta sama lektura dostarcza nam również informacji
o bracie fotografa Berishu Altenbergu, który bezinteresownie poświęcił wiele
czasu i nie mniej energii na osiągnięcie i utrzymanie przez chór wysokiego
poziomu, był jego utalentowanym liderem. [https://www.jewishgen.org/Yizkor/kaluszyn/Kaluszyn.html#TOC128]
Nie
byłabym sobą, gdybym nie spróbowała ustalić genealogii Altenberga. Nie było to
trudne z uwagi na to, że bardzo dużo genealogii żydowskich znajduje się ma dość
popularnych stronach do tworzenia drzew genealogicznych. Ja rodzinę fotografa
znalazłam na portalu www.geni.com.
Shmuel Altenberg urodził się w 1880 r. w Kałuszynie, jako syn Mosche Micheala Altenberga i Alty Pessy Rosenblatt. Zmarł we 09.1942 r. w obozie koncentracyjny w Auschwitz, w wieku l.62. Ożeniony z Szajndlą, której daty urodzenia nie znamy, podobnie jak daty ich ślubu, ale musiał on mieć miejsce przez 1925 r. Szajndla zmarła podobnie jak mąż w Auschwitz. Fotograf miał dwie córki Blumę ur. 1925 r. i Feigę urodzoną w 1932 r. obie w Kałuszynie. Dziewczynki zostały oddzielone przez Niemców od rodziców i zmarły we 09.1942 w obozie koncentracyjny w Treblinkce w wielu odpowiednio 17 i 10 lat
Poniżej przedstawiam skrócone drzewo genealogiczne rodziny Altenberg
1.
Barucha Mordechai Altenberg ur.
ok. 1791 – 1840; zm.1909
2. Mosche
Michael Altenberg ur. 1856 r.; zm. 1932
r. w Kałuszynie; l.76; żona Alta Pessa
Rosenblatt ur. 1856 r. zm. 1933 r. w Kałuszynie; l.77
potomstwo:
2.1. Max
Mendel Altenberg Alton ur. 1878 r. w Kałuszynie; zm. 1964 r. w Birmingham (Anglia)
l.86;
żona May, dzieci: Jack Alton (Living, Male)
2.2. Shmuel Altenberg jak wyżej
2.3. Raszka - Rachel Altenberg ur. 1886 r. w Kałuszynie;
zm. 09.1942 r. w obozie koncentracyjny Treblinka, l.56,
mąż Szaja Zebracki zm. 09.1942 r. w obozie koncentracyjny Treblinka;
dzieci: Gryna Zebracki ur. 1921 r. w Kałuszynie; zm. 09.1942 r. w obozie koncentracyjny Treblinka, l.21
2.4. Bernard - Berek Altenberg ur. 1893 r. w Kałuszynie;
zm. 1969 r. w Izraelu, l.75; fotograf - Studio Bernard w Antwerpii (Belgia); był
uczniem Ludwika Zamenhofa i Learnta Esperanto (Warszawa);
żona Alta Nacha Markowitz ur. 1900 r. w Tomaszowie Mazowieckim; zm. 1984 r. w Brukseli (Belgia) l. 83;
dzieci:1) Rebecca
Altenberg; 2) Anna Altenberg; 3)
Frieda Altenberg; 4) Micheline Altenberg
2.5. Feiga
- Zipora Altenberg ur. 1896 r. w Kałuszynie; zm. 1942 r. w Brukseli (Belgia) l.45;
mąż Moszes
Szafir syn Pesy Szafir i Szyfry Lerman; ur. 1903 r. w Warszawie; zm. 1945 r. w obozie koncentracyjny Auschwitz; l.41;
dzieci: 1) Rebecca
Szafir ur. 1929 r. w Antwerpii (Belgia); zm. 09.1942 r. w obozie koncentracyjny
Auschwitz; l.13; 2) Alida Szafir ur. 1939 r. w Antwerpii (Belgia); zm.
09.1942 r. w obozie koncentracyjny Auschwitz; l.3
Trudno
dziś szukać śladów dawnego żydowskiego fotografa w Kałuszynie. Pamięć o nim
przywołują tylko fotografie poukładane starannie w starych albumach,
porozrzucana w szufladach, lub schowane na strychach.
Ilu
z mieszkańców Kałuszyna i okolic posiada w swoich zbiorach zdjęcie dziadka,
pradziadka zrobione w Zakładzie Fotograficznym S. Altenberg?
Ilu
z nich wie, gdzie zakład się mieścił, co stało się z samym fotografem?
Ilu
z nich nie zwróciło uwagi na pieczątkę na rewersie?
Na
ilu z fotografii, które wyszły z aparatu Altenberga zabrakło pieczątki
wskazującej na zakład fotograficzny w jakim zdjęcie zostało wykonane?
To
trudne pytania, część z nich pozostanie na pewno bez odpowiedzi…
Przykre
to, ale coraz częściej na portalach typu Allegro można spotkać oferty sprzedaży
dawnych dokumentów, które powinny trafić do archiwum, muzeum, a nie być ofertą „kup
teraz” czy „niesamowita okazja”.
Samych
zdjęć sygnowanych zakładem Altenberga można znaleźć kilka – niestety aukcje
sprzedażowe są już w tej chwili nie aktywne, a losy tych zdjęć nie znane.
Poniżej przedstawiam kilka fotografii odnalezionych na znanym portalu Allegro –
może ktoś odnajdzie wśród nich swojego przodka.
Zdjęcie
nr 1 Dwaj młodzi mężczyźni. Jeden z
nich siedzi na tym samym „fragmencie masywnej drewnianej balustrady” co starszy
mężczyzna z mojej fotografii. Drugi mężczyzna trzyma dłoń opartą na ramieniu
siedzącego. W tle znajoma kotara.
Źródło zdjęcie: https://amicale-kaluszyn.jimdofree.com/fran%C3%A7ais/albums-photos/
Zdjęcie
nr 2 Kobieta stoi przy prowizorycznej
ławce z brzozowych gałęzi
Źródło
zdjęcia: https://archiwum.allegro.pl/oferta/kobieta-foto-altenberg-kaluszyn-2-stuki-i8217283740.html
Zdjęcie
nr 3 Portret mężczyzny z lekkim wąsem.
Źródło
zdjęcia: https://archiwum.allegro.pl/oferta/mezczyzna-foto-altenberg-kaluszyn-i8217279977.html
Zdjęcie
nr 4 Dziewczynka z kokardą na głowie
trzymająca w ręku lalkę
Źródło zdjęcia https://archiwum.allegro.pl/oferta/foto-poczt-altenberg-kaluszyn-k-minsk-mazowiecki-i7332740800.html
Zdjęcie
nr 5 Młoda panienka w pasiastej
koszuli z kokardą pod szyją.
Niestety
w internecie nie jest dostępne zdjęcie rewersu tej fotografii, dlatego 100%
pewności nie mamy, że chodzi o zakład fotograficzny Altenberga w Kałuszynie,
musimy tylko wierzyć opisowi z oferty sprzedaży
Źródło
zdjęcia:
Zdjęcie
nr 6 Portret trzech dziewczyn z
artystycznie rozmazanym tłem.
W tym
przypadku również nie jest dostępne zdjęcie rewersu tej fotografii
Źródło
zdjęcia:
Zdjęcie
nr 7
Portret
kobiety w niejako medalionie – zdjęcie nosi ślady rwania, być może było
oderwane od jakiejś deseczki, lub specjalnie zniszczone.
Źródło zdjęcia: https://jewishkaluszyn.wordpress.com/2015/11/26/samuel-altenberg-photography/comment-page-1/?unapproved=30&moderation-hash=13db8ce31f8bc2c37de95a21537fa9c6#comment-30