Zofia Grzegorzyk – 254 rocznica urodzin

W czwartkowy, marcowy dzień w 1769 r. w kościele w Jeruzalu odbył się chrzest mojej praprapraprapra(5)babki Zofii Grzegorzyk.

 

 

23 marca 1769 r. ksiądz z Jeruzala ochrzcił imieniem Zofia córkę Pawła i Katarzyny Grzegorzyków pochodzących z Dębowców.

W akcie wymieniono także rodziców chrzestnych dziewczynki, którzy są bardzo nieczytelnie zapisani. Być może byli nimi Antoni Planowski i Franciszka Świerszewska, ale być może odczytałam ich dane błędnie.

 

Moja praprapraprapra(5)babka Zofii Grzegorzyk była dwukrotnie mężatką. W wieku 22 lat wyszła za mąż za Piotra Zadrożnego, a po jego śmierci, mając 29 lat za mojego praprapraprapra(5)dziadka Wojciecha Wróbla. Ślub moich praprapraprapra(5)dziadków wspominałam 28 stycznia >>>LINK<<<.

Zofia Grzegorzykówna pierwszego ślubu Zadrożna, drugiego ślubu Wróbel – Wróblewska zmarła w 1831 r. w Budach Janowskich pod Mińskiem Mazowieckim.

 

Czy wiecie, że chrzest mojej praprapraprapra(5)babki Zofii odbył się w nowym kościele, który został wzniesiony w Jeruzalu, a właściwie w Jeruzalem w latach 1757 – 1758, zatem na jedenaście lat przed narodzinami mojej przodkini. To prawdziwa magia stanąć w świątyni, w której została ochrzczona moja antenatka i to równio dwa i pół wieku temu, bo w Jeruzalu była w 2019 r. razem z Dorotką Mazurek. Na zawsze grobbing po jeruzalskim i latowickim cmentarzu będzie mi się kojarzył właśnie z nią 😭.

 

Większość kościołów powiatu mińskiego, z którego pochodzą moi przodkowie, są kościołami murowanym, wzniesionymi w XIX w. i w XX w. Część z tych świątyń jest starsza, jak koćmy świątynia w Mińsku, dziś Mazowiecki, w której odbył się ślub syna Zofii i Wojciecha, czy pogrzeby zarówno Wojciecha jak i Zofii. Kościół w Jeruzalu jest drewniany, przez co ma swój klimat i przede wszystkim zapach i jest wpisana na szlak drewnianej architektury sakralnej, należąc do tak zwanej „Pętli warszawsko-wschodniej”. Pętla ta jest niczym innym jak samochodową trasą, na której drodze spotykamy drewniane świątynie wschodniego Mazowsza. Oprócz kościoła w Jeruzalu należą do niej świątynie w Żeliszewie Podkościelnym, Gliniance, Warszawie Grodzisku, Warszawie Brudnie, Mariańskim Porzeczu, Zwoli Poduchownej i Wodyniach, razem 287 kilometrów.

Jeruzal to dziś wieś, położona w gminie Mrozy, tuż przy granicy z gminą Latowicz, która jak mało osób dziś pamięta miała prawa miejskie. Pierwszy raz wzmiankowana była w 1426 r. pod nazwą Żeliszew jako własność Żeliszewskich. W okresie XVI – XVIII w. była własnością szlachecką, a wśród jaj właścicieli spotykamy takie rody jak Oborskich, Głogowskich, Rudzińskich i Cieszkowskich. W 1532 r. utworzono we wsi Żeliszew parafię i rozpoczęto budowę kościoła, którego fundatorem byli ówcześni właściciele Oborscy. Na patronów świątyni wybrano świętą Annę, świętego Bartłomieja apostoła i świętego Stanisław biskupa i męczennika. Erygowania nowej parafii dokonał 20 stycznia 1532 r. biskup poznański Jan Latalski. Do parafii oprócz Żeliszewa i sąsiedniego Łukówca należały okoliczne wioski – Dębowce, Płomieniec, Topór, Borki, Lipiny, Porzewnica, Jeziorko, Barania Ruda.

W 1533 r. Oborscy otrzymali przywilej miejski dla Żeliszewa i od tej pory osada była już miastem. Lokacja nie przyczyniła się jednak do rozwoju osadnictwa, a bliska odległość od innych miast tj. Latowicza, Kuflewa, Seroczyna i Wodyń działała hamująco na ten rozwój. W XVII w. miasto liczyło jedynie 150 mieszkańców. Ostatecznie prawa miejskie miejscowość straciła w 1820 r., a więc dużo wcześniej niż inne miasta położone w powiecie mińskim, które utraciły przywilej miejski na skutek represji po powstaniu styczniowym.

W 1747 r. za sprawą ówczesnego właściciela miasta Floriana Cieszkowskiego, który powrócił z pielgrzymi do Ziemi Świętej zmieniono nazwę miasta z Żeliszewa na Jeruzalem, co miało nawiązywać do Jerozolimy. Miasto wówczas stało się lokalnym ośrodkiem pielgrzymkowy. Nazwa jednak z biegiem lat została skrócona, do znanej dziś formy Jeruzal.

Kościół ufundowany prze Oborskich stał blisko 225 lat. W połowie XVIII w. gdy groził zawaleniu został rozebrany. Kolejną świątynię wzniesiono na tym samym miejscu, w latach 1757 – 1758, a jej fundatorem był Kazimierz Rudziński ówczesny wojewoda mazowiecki. Kościół z niewielkimi przeróbkami dotrwał do dziś. W latach 80. XIX w. z uwagi na powiększającą się liczbę wiernych, wówczas parafia liczyła 1760 dusz, wydłużono nawę główną na zachód oraz przebudowano zakrystię i kruchtę. Kolejny remont miał miejsce w 1946 r., tuż po II wojnie światowej.

Największym zabytkiem wsi Jeruzal, ale także całej drewnianej architektury Mazowsza jest drewniany XVIII-wieczny kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha i Mikołaja. Świątynia jest zbudowana na planie krzyża z dobudowaną zakrystią. Dach dwuspadowym z sygnaturką, kryty gontem. Podmurówka ceglano-kamienna. Ściany składają się z poziomych bali drewnianych łączonych w narożnikach, jest to zatem konstrukcja zrębowa. Oszalowane z zewnątrz i wewnątrz. Wnętrze kościoła podzielone na nawę główną i dwie nawy boczne poprzez trzy pary żłobkowanych słupów na wysokich cokołach. Chór wsparty na sześciu słupach, osłonięty ażurową balustradą, w którą wbudowano prospekt organowy z ośmiogłosowymi organami pochodzącymi z XIX w. Wnętrze kościoła jest zdobione w stylu barokowym z elementami średniowiecznymi. Między nawą, a prezbiterium znajduje się łuk tęczowy, który jest charakterystyczny dla budownictwa tego typu. Na łuku stoją trzy figury – krucyfiks, Matka Boska i święty Jan, wszystkie pochodzą z XVI w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Ukrzyżowanie” z połowy XVIII w., a po jego bokach rzeźby świętego Piotra i świętego Pawła. W ołtarzach bocznych, w prawym obraz święty Wojciech, w lewym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, przyozdobiona srebrną sukienką. Wszystkie trzy obrazy są barokowe. W prezbiterium, na ścianie bocznej, znajduje się XVIII-wieczny obraz, o rzadko uwidacznianej w malarstwie tematyce - „Mistyczne zaślubiny Matki Bożej”. Ambona w stylu późnobarokowym, a chrzcielnica w stylu rokoko, drewniana, w kształcie kielicha.  

 

 

 

Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica z XVIII w., wzniesiona na planie czworoboku, o konstrukcji słupowej, oszalowana, w górnej części ażurowa, zwieńczona daszkiem namiotowym, kryta gontem.

Z tyłu świątyni znajduje się klasycystyczny łuk triumfalny czyli mauzoleum Floriana Cieszkowskiego, którego budowę datuje się na około 1798 r. Cieszkowski herbu Dołęga był właścicielem dóbr Łukówiec i Jeruzal i posłem ziemi liwskiej na Sejm Czteroletni, który zmarł 11 sierpnia 1798 r. na atak apopleksji. W 1975 r. do Mauzoleum przeniesiono płytę nagrobną średniowiecznego rycerze, która znajdowała się w prezbiterium kościoła tuż pod amboną. Mauzoleum jest także namacalnym śladem istnienia w tym miejscu od XV w. cmentarza grzebalnego tzw. cmentarza przykościelnego. 

 

 

Obecny cmentarz parafialny znajduje się za wsią, przy drodze na Płomieniec, pochodzi z I połowy XIX w. Zachowało się na nim stosunkowo mało zabytkowych nagrobków, jednym z nich jest nagrobek dziedziców majątku Lipiny – Stanisława i Józefy z Leszczyńskich małżonków Zalewskich. 

 

 

Do dziś przetrwał także relikt miejskiego układu przestrzennego Jeruzala w postaci rynku, w kształcie prostokąta o wymiarach 100 na 120 metrów usytuowanym na przecięciu głównych dróg. 

 

 

Dziś Jeruzal jest słynny na całą Polskę, a nawet świat, a to za sprawą serialu „Ranczo” emitowanego w Telewizji Polskiej w latach 2006 – 2016 oraz pełnometrażowego filmu „Ranczo Wilkowyje” wtóry wszedł na ekrany kin w 2007 r. 

 

 

 

Wiadomości o Jeruzalu, a także drewnianej świątyni pochodzą ze strony internetowej Parafii Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika - http://www.parafiajeruzal.pl/, a także z publikacji Ks. Z. Drzewieckiego, proboszcz w Jeruzalu w latach 1984-1987 – „Dzieje Parafii Jeruzal”. Zdjęcia pochodzą ze stron internetowych, których linki są podane na zdjęciu lub są moimi prywatnymi zdjęciami zrobionymi w czasie zwiedzania w 2019 r. Jeruzala.