Józefa Szczapik – 145 rocznica zgonu

W piąt1ek 19 kwietnia 1878 r., w nocy, o godzinie 22:00 umarła moja praprapra(3)babka Józefa Wróblewska z domu Szczapik. 

 

Z zgłoszeniem jej zgonu w parafii czekano aż do poniedziałkowego ranka, tj. do 22 kwietnia 1878 r. Tego dnia o godzinie 10:00 do księdza proboszcza Teodora Zielińskiego stawili się dwaj koloniście wieczystoczynszowi z Józefina – Franciszek Kempka mający 40 lat i Jan Maciejewski mające 45 lat i oświadczyli, że w Józefinie zmarła ich sąsiadka Józefa Wróblewska córka Jakuba i Marianny małżonków Szczapik, żona Jana Wróblewskiego, mająca 38 lat.

Józefa Szczapikówna i Jan Wróblewski byli małżeństwem 18 lat. Ich ślub odbył się w 1860 r. – 19 lutego wspominaliśmy ich 163 rocznicę ślubu >>>LINK<<<. Józefa urodziła Janowi dwóch synów, z których młodszy – Jan był moim prapra(2)dziadkiem.

Po śmierci mojej praprapra(3)babki, praprapra(3)dziadek w przeciągu niespełna trzech miesięcy ożenił się powtórnie, czyżby zbliżające się wzmożone prace polowe przy sianokosach i żniwach zmusiły mojego przodka do szybkiego ożenku. Osieroceni przez Józefa synowie mieli odpowiednio 17 i 15 lat.

 

 

Józefa Szczapikówna Wróblewska była jedną z pierwszych osób z mojej rodziny, której akt, w tym przypadku akt śmierci, został zapisany w księdze metrykalnej z wyszczególnieniem wsi pod nazwą Józefin. Wcześniej Wróblewscy w metrykaliach podwali się z mieszkają w Janowie lub Brzozówce, gdzie chociażby Józefa urodziła obu synów. Dlatego przy tej okazji chciałabym przybliżyć w kilku zdaniach, jeszcze nie dość rozpoznaną, historię Józefina – wsi moich przodków, a że nie od dziś wiadomo, że czytelnicy lubią obrazki, cześć tej historii zobrazuje mapami. W genealogii i regionalistyce mapy są ważnym źródłem do dziejów terenów, na których żyli nasi przodkowie.

Wieś Józefin jest dość młodą wsią, a jej początki nierozerwalnie łączą się z majątkiem ziemskim w Brzozówce, od którego została odłączona.

Sama wieś Brzozówka była już wzmiankowana w 1527 r. jako Brzozowycza. Później można było ją spotkać pod nazwami Brzozovicza, Brozowicza, Brzozowicza, Brzozowica, a obecnie występuje pod nazwą Brzozówka. Nazwa wsi pochodzi od apelatywu brzozowica czyli łąka na której rosną brzozy. Część badaczy wiąże Brzozowicę z wzmiankowaną w 1476 r. Czajczyną Łąką, której lokalizacja jest nieznana. Powiązanie z Brzozówką jest domniemywane na podstawie członu od apelatywu łąka, zaś pierwszy człon nazwy Czajczyna Łąka odnosić się może do nazwy osobowej Czajczyn i utworzonego przymiotnika od Czajki, które może oznaczać przezwisko kmiecia lub rycerza będącego zasadźcą wsi lub jej pierwszym osadnikiem. W XVI w. Brzozówka była własnością rodziny Mińskich herbu Prus III, a konkretnie w rękach Andrzeja syna Jakuba z Gościeńczyc, założyciela pobliskiego Jakubowa będącego siedzibą parafii. Później została podzielona między córki Andrzeja – Otylie, Małgorzatę, Barbarę i Annę, która wniosła swoją cześć jako wiano w małżeństwo z Stanisławem Ławskim herbu Pomian. Następnie dobra te nabyli Wolscy herbu Półkozic, Hlebowicze herbu Leliwa, Przysieccy herbu Nowina i Warszyccy takowe herbu Nowina, którzy władali tą ziemią na początku XVII w.

Pochodzący z 1779 r. remanent generalny dóbr Mińskich sporządzony po śmierci właścicielki tych dóbr Teresy z Potockich Opalińskiej zawiera opis czynszów, upraw rolnych, hodowli koni i bydła, wymieniając także wielu mieszkańców tych dóbr w związku ze sprawami administracyjnymi. Jest to także ważny dokument dla Brzozówki, ponieważ tamtejsze dobra ziemskie wchodziły w skład dóbr Mińskich. Z zachowany materiałów możemy wyczytać, że w folwarku Brzozowskim wysiewano 59,22 kup żyta, 46,26 kup owsa, 14 kup strączków, 12,13 kup jęczmienia (razem z folwarkiem Przytockim). W folwarku byli wymienieni następujący słudzy – gospodyni, dwie dziewki służebne, pastuch Witek i Szymon włodarz, a oprócz nich z imienia i nazwiska wymieniono Jacentego Zielińskiego i Stefana Goździka. Z inwentarza żywego wymieniono: 23 krowy, a każda z nich w remanencie były zapisana oddzielnie określając jej umaszczenie, m.in.: „siwa przez grzbiet biała”, „czerwona bez odmiany”, „czerwona tyś ma biały”, „graniasta na szyi sada”; 1 buhaj, 2 byczki, 3 jałoszki i 4 woły robocze „przygnane z Przytoki”; 16 indyczek z indorem; 14 indycząt, 16 gęsi z gąsiorem; 16 kaczek z kaczorem; 32 kury z kogutem.

Po wymogu założenia ksiąg hipotecznych dla dóbr ziemskich nałożonym Ustawą hipoteczną z 1818 r., dobra Brzozówka także były zmuszone na prowadzenie dokumentacji hipotecznej, która zachowała się do dnia dzisiejszego i dzięki temu, bez większych problemów, możemy poznać XIX-wiecznych właścicieli majątku brzozowskiego.

Lista właścicieli dóbr ziemskich Brzozówka w XIX i XX w.:

1. Józef Graf Grabowski – właściciel przed 1820 r.
2. Józef Skoroszewski i jego żona Agnieszka z Garczyńskich, od 1820 r.
3. Agnieszka Skoroszewska zd. Garczyńska, wdowa po zmarłym Józefie i jej córka Józefa zamężna za Józefem Koryckim, od 1825 r.
4. Józef Korycki – od 1829 r.
5. Kazimierz Lucjan, Cecylia Agnieszka, Anna, Marianna Walentyna, Justyna Franciszka rodzeństwo Koryckich – na mocy spadku po zmarłym w 1847 r., ojcu Józefie Koryckim
6. Józefa Korycka zd. Skoroszewska wdowa po Józefie Koryckim – na mocy działów pomiędzy sukcesorami – prawo własności nabyła w 1852 r.
7. Lucjan Załęski i jego żona Bronisława z Malczów, od 1855 r.
8. Włodzimierz Grabowski, od 1868 r.
9. Helena Marianna Grabowska zd. Polińska i jej małżonek Maurycy Grabowski, od 1874 r.
10. Aleksander Włodek i żona jego Aniela z Paderewskich, Antoni Włodek, Franciszek
    i Aleksandra małżonkowie Gołembiowscy, Jan Gołembiowski, Józef i Regina małżonkowie Krupscy, Kazimierz Kozieracki, Aleksander i Józefa małżonkowie Żurowscy, Józef i Teresa małżonkowie Żukowscy, od 1884 r. na mocy wspólnego kontraktu

 

Ale wróćmy w końcu do Józefina, o którym miała być mowa. Sama nazwa Józefin niewątpliwie łączy się z imionami właścicieli Brzozówki na gruntach której wieś powstała. Nie wiadomo tylko, który z włodarzy brzozowickim folwarkiem był pomysłodawcą nazwy na powstającą po wschodniej części dóbr wieś. Na podstawie dostępnych źródeł i po pobieżnej ich analizie domniemywam, że był to Józef Korycki, mąż Józefy z Skoroszewskich, a może oboje byli pomysłodawcami na nazwę Józefin.

Chyba po raz pierwszy Józefin wzmiankuje się w 1840 r. kiedy to w księgach hipotecznych dóbr Brzozówka, przy okazji wydzierżawienia tych dóbr przez Alfreda Maltzana, czyni się zapis, że kolonia Józefin nie wchodziła w wydzierżawiony majątek, tylko pozostaje w rękach Józefa Koryckiego majora Wojska Polskiego i jego małżonki Józefy ze Skoroszewskich.

W II połowie XIX w. Józefin był sporą wieś, w której było 20 osad włościańskich, o łącznej powierzchni 185 morgów gruntu (ok. 104 ha). Pod nazwą Józefin występowała także kolonia dworska mająca 34 morgi i 48 prętów gruntu (ok. 19 ha).

Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r., włościanom z Józefina, na podstawie tabeli likwidacyjnej, przysługiwało prawo do serwitutów. Mogli oni zbierać w lesie dworskim, bez użycia siekiery, tak zwanej leżaniny, którą mogli wywozić w ilości jednej fury na tydzień. Przysługiwało im także prawo do wypasu swojego bydła na pastwiskach dworskich, tam gdzie pasł się inwentarz dworski.

W aktach metrykalnych Józefin po raz pierwszy wzmiankowany był w grudniu 1865 r. – kiedy to 15 grudnia rodzi się tam Jan Bakuła syn kolonistów Pawła Bakuły i Katarzyny z Antosiewiczów, świadkami chrztu byli Jan Gromulski i Walenty Narostek obaj zapisani jako koloniści z Józefina. 11 dni później – 26 grudnia urodził się w Józefinie Jan Wróblewski syn kolonistów Andrzeja Wróblewskiego i Józefy z Kropielnickich, świadkami byli Antoni Maciejewski i Bartłomiej Jałówka, także koloniści. Wygląda na to, że były to pierwsze rodziny osiedlone w Józefinie. W późniejszych latach we wsi zamieszkiwały następujące rodziny: Kosteckich, Zawadzkich, Rybackich, Aleksiewiczów (Oleksiewiczów), Chłopików, Kempków (Kępków), Zduników, Wypustków, Przedlackich, Piotrowskich i oczywiście moi Wróblewscy. W przeważającej większości rodziny te wcześniej zamieszkiwały wcześniej w Brzozówce.

Po II wojnie światowej część mieszkańców Józefina była wywłaszczona z uwagi na powstające między Janowem, a Józefinem lotnisko wojskowe. Mieszkańcy otrzymali w zamian pieniądze, albo gospodarstwa w innych miejscowościach, czasem nawet znacznie odległych np. Zalesie gmina Stanisławów.

 

A teraz kilka obrazków czyli historia Józefina na dawnych mapach:

1. Granice własności dóbr Wolskich w okolicy Mińska w XVI w. (E.Szubiński, Z dziejów średniowiecznego Mińska – latyfundium Mińskie w XV-XVI w. [w:] Rocznik Mińskomazwowiecki, tom 28, 2020, s. 33.)

XVI-wieczny obraz okolic Józefina z zaznaczoną wsią Brzozówka, która w tamtym okresie nosiła nazwę Brzozowica. Tereny zamalowane na szaro oznaczają włości należące do rodziny Wolskich, właścicieli Sendomierza, który był lokowany przy mieście Mińsk, po drugiej stronie rzeki Srebrna.

 

2. Mapa West Gallicien (1801-1804)

Józefin jeszcze nie istnieje, wzmiankowana jest jedynie Brzozówka razem z zaznaczonym dworem (Hof). Na terenach, na których późnej powstanie wieś moich podków rośnie gęsty las, należący do dóbr ziemskich Brzozówka. Czerwonym rombem zaznaczono późniejszą przybliżoną lokalizację Józefina.

 

3. Mapa Kwatermistrzowska z 1839 r.

Józefin nadal nie jest wzmiankowany na mapie, ale widać, że tereny późniejszego Józefina zaczynają być wykarczowywany i pojawiają się tam nawet pojedyncze chaty, być może dla chłopów pracujących przy oczyszczaniu gruntów z zarośli. Chaty te jednak nie stanowią oddzielnej wsi. Tu także czerwonym rombem zaznaczyłam przybliżoną późniejszą lokalizację Józefina. Majątek Brzozówka był połączony siecią dróg z innymi ważnymi majątkami w okolicy, od strony zachodniej z Janowem, od północy z Jakubowem, a od wschodu z Jędrzejowem. 

 

4. WIG - Mapa Taktyczna Polski z 1924 r.

Wieś Józefin wraz z kolonią Józefów widoczna jest już na mapie. Zabudowania Józefina są zabudowaniami kolonijnymi, część chałup stoi przy drodze będącej przedłużeniem drogi wiejskiej w Brzozówce, a cześć jest rozproszona między tą drogą, a szosą brzeską, dodatkowo pod Antoniną wzmiankowana jest kolonia Józefów, zapewne ta o której wspomina Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, że posiada 34 morgi i 48 prętów gruntu. Warto zwrócić uwagę na nieistniejącą drogę z Ignacowa do Jakubówa przez Brzozówke. Przed wybudowaniem lotniska był to trakt drogowy łączący majątek ziemski Mienia z majątkami Brzozówka, Jakubów, Łaziska, Mlęcin, Rudzienko i dalej aż do Dobrego. Droga ta została zamknięta po II wojnie światowej z uwagi na powstałe w Janowie lotnisko wojskowe.  

5. WIG - Mapa Taktyczna Polski z 1937 r.

Na kolejnej mapie, jeszcze przed wojennej widać, że w Józefinie jest 23 gospodarstwa, a zabudowa nadal jest rozproszona, gdyż część wsi zlokalizowana jest przy drodze do Brzozówki, a kolejna reszta zabudowań jest rozrzucona między drogą wiejską Brzozówka – Józefin, a szosą brzeską, tam gdzie dziś znajdują się tereny lotniska. Między zabudowaniami tymi jest poprowadzona sieć dróg gruntowych, dojazdowych do pół i siedlisk. Zaczynają się także pojawiać zabudowania wzdłuż, obsadzonej drzewami, drogi z Ignacowa do Brzozówki. 

 

6. WIG - Mapa Taktyczna Polski z 1943

Józefin nadal ukazany jako wieś z jednej strony o zwartej zabudowie przy drodze ku Brzozówce, a z drugiej strony jako wieś o licznej zabudowie rozproszonej pod dawnym Traktem Brzeskim, wymieszanie między zabudowę należącą do wsi Brzozówka. 

 

 

 

 

7. Sztab Generalny Wojska Polskiego Instytucja z 1957 r.

 

Józefin jest już wsią bardziej przypominającą typową ulicówkę. Główna część wsi nadal zlokalizowana jest przy drodze wiejskiej Brzozówka – Józefin, a kolejna część wsi przeniosła się wzdłuż drogi od Józefina w stronę południowo – wschodnią ku wsi Jędrzejów. Zabudowa kolonijna została zlikwidowana za sprawą powstałego lotniska wojskowe w Janowie (teren zakreślony na mapie dwoma pionowymi kreskami ||), granicą podchodzące pod same zabudowania Brzozówki i Józefina. Zabudowania znajdujące się niedaleko obecnej drogi krajowej 2 zostały wcielone do wsi Walerianów, która obecnie jest częścią Janowa. Na te ziemie do tej pory starsi ludzie mówią Superunki. Na mapie nadal zaznaczona jest droga z Ignacowa do Brzozówki, w tym czasie wojsko, które zarządzało lotniskiem pozwalało jeszcze na przejazd. Oprócz przejazdu okoliczni chłopi mogli także kosić trawę na siano na terenach wojskowych.  

 

 

 

8. Mapa współczesna z https://polska.geoportal2.pl

Zabudowa Józefina nie uległa znacznie zmianie od lat 50 XX w. Nadal część wsi zlokalizowana jest wzdłuż drogi biegnącej do Brzozówki, a druga część przy drodze do Jędrzejowa. Teren zaznaczony na różowo to teren lotniska wojskowego. Widać, że droga przez lotnisko została zlikwidowana, a sam teren lotniska jest już niedostępny dla cywilów i osób postronnych, został ogrodzony niebieską siatką, która wpisuje się w ówczesny krajobraz wsi moich przodków.