Jan Lech – 218 rocznica urodzenia

W kościele kuflewskim 23 marca 1805 r. ksiądz Jan Chamerski ochrzcił imieniem Jan syna pracowitych Piotra i Elżbiety z Zawisków małżonków Lechów z Trojanowa, a rodzicami chrzestnymi zostali Tomasz Malesza i Marianna Hufmanowa.

Chrzczone dziecię – Jan Lech to mój prapraprapra(4)dziadkiem. 

 

 

Z kwerendy aktów metrykalnych parafii Kuflew wynika, że Marianna Hufmanowa była żoną Wawrzyńca, a sama pochodziła z rodziny Oszachniaków. Małżonkowie mieszkali w Małej Wsi i byli tkaczami. Tomasz Meleszka prawdopodobnie pochodził z Guzewa i był rolnikiem.

 

Mój prapraprapra(4)dziadek Jan ożenił się w 1825 r. z Marianną Gromulszczanką, a ich rocznicę ślubu wspominaliśmy 13 lutego >>>LINK<<. Niestety Marianna zmarła po 23 latach małżeństwa, w wieku 42 lat – jej urodziny świętowaliśmy 7 stycznia >>>LINK<<<. Po śmierci pierwszej żony Jan ożenił się powtórnie, w ciągu niespełna dwóch miesięcy, z Marianną Włodarską. Zmarł w 1866 r., mając skończone 61 lat.

 

Dzisiejsze dwie rocznice to rocznice chrztów, nawet nie urodzeń, a chrztów, które odbyły się w odstępie 36 lat, a więc około półtora pokolenia i w odległości około 6 kilometrów od siebie, w dwóch różnych parafiach. Chrzest Jana Lecha z Trojanowa odbył się w kościele w Kuflewie - kościele z 1795 r., który spłonął 32 lata temu.

 

Kuflew dziś to niewielka miejscowość jakich wiele na mazowieckiej ziemi, wieś należąca do gminy Mrozy. Otoczona malowniczo przez pola, łąki i lasy. W dawnych czasach Kuflew był nie tylko parafią, tak jak dziś, ale był przede wszystkim miastem, o czym wielu już nie pamięta, a może nawet nie miało pojęcia o miejskiej przeszłości tej wsi. Kuflew był także rozległymi dobrami ziemskimi, które rozciągały się na następujące wsie: Dąbrowę, Guzew, Grodzisk, Gójszcz, Lubomin, Małą Wieś, południową część Mrozów, Natolin, Porzewnicę, Rudkę, Sokolnik, Skrudę, Topór, Trojanów, Wolę Paprotnią i Wolę Rafałowską, Podciernie, Podskwarne, Wolę Stanisławowską, Hutę Kuflewską, a nawet leżący pod Kałuszynem Patok. Kuflew był bardzo ciężko doświadczony na przestrzeni wieków, nie tylko odebrano mu przywilej miejski, ale także przestał być siedzibą gminy, a nawet, co kuriozalne, stracił kościół, który na skutek nieszczęśliwych i nieracjonalnych podziałów geodezyjnych i administracyjnych znalazł się na gruntach sąsiedniej wsi – Mała Wieś.

Początków Kuflewa należy szukać jeszcze w XV w. Już w średniowieczu na tym terenie rozwijało się osadnictwo, w tak zwanych dobrach ziemskich Siernie, które prawdopodobnie zostały wydzielone z dóbr latowickich. Dobra Siernie były najwcześniej wzmiankowane w 1437 r., kiedy to książę Bolesław IV nadał 20 włók zwanych Waliska czterem braciom z Kopanej, a lokalizacja tych ziem została wskazana przez ich granice z Latowiczem, Piasecznem (późniejszym Cegłowem) i Sierniami. Prawdopodobnie dobra Siernie w tym okresie nie były jeszcze zamieszkane. Wzmianka o samej wsi Siernie pochodzi z 1445 r., wówczas to biskup poznański Andrzej z Bnina przyznał kolegium wikariuszy wieczystych przy kolegiacie warszawskiej dziesięcinę snopową właśnie ze wsi Siernie i Małe Rudno. W 1471 r. możnowładca Krystyn z Osuchowa pod Sochaczewem otrzymał prawo założenia stawu na rzece Bojmia, dzisiejsza Trytwa oraz budowy młyna i kuźnicy czyli rudy. Zapewne późniejsza wieś Rudka powstała na terenie XV-wiecznej kuźnicy. W 1474 r. nastąpiła zamiana między Krystynem z Osuchowa i Mikołajem z Obór, dóbr Siernie i dóbr Chrzczonow w ziemi czerskiej na dobra Wola Lutkowa oraz przeniesienie osadnictwa w dobrach Siernie na prawo chełmińskie, co znacznie ułatwiło ich kolonizację. W 1512 r. w dobrach tych wzmiankowano młyn oraz drogę z Liwa do Latowicza, która w bardzo korzystny sposób przyczyniła się do rozwoju osadnictwa na tym terenie.

Synowie Mikołaja Oborskiego rozwijając osadnictwo w dobrach Siernie rozpoczęli starania o erygowanie w swoim majątku parafii. Parafia kuflewska we wsi Stok została erygowana 19 stycznia 1515 r. w Kozłowie przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego. Teren parafii został wydzielony z parafii Latowicz i do nowo powstałej parafii należały wsie Stok, Ruska Wola (położona blisko współczesnego Podskwarnego), Sokołowo, Guzowo, Liwiec, Podbiele (z czasem wieś zanikła, ale mogła być lokowana w okolicy późniejszego Trojanowa) i Siernie Małe i Duże, oraz młyn i cztery kuźnice czyli rudy. Uposażeniem parafii były dwie włóki ziemi we wsi Stok i Siernie, drewno z lasów i borów, należących do braci Oborskich, na budowę domów dla proboszcza i sług kościelnych, zagroda i winnica oraz sadzawka na strumieniu Stok i karczma wraz z czynszem od 50 grzywien. Biskup nadał nowej parafii dziesięciny ze wsi Waliska, Ruska Wola, Łukowiec i Sokołowo. Kościół ku czci Boga Wszechmogącego, Najświętszej Bożej Rodzicieli Marii i świętej Anny otrzymał wezwanie świętego Marcina i świętego Mikołaja biskupa, które nawiązywało do głównych jego fundatorów Marcina Oborskiego i jego zmarłego ojca Mikołaja. Pierwszym proboszczem został ksiądz Maciej Będa z Pabianic. Kościół stanął we wsi Stok, która była lokowana przez synów Mikołaja Oborskiego, na wzgórzu między Sierniami Dużymi i Ruską Wolą na zachodzie a Sierniami Małymi i dworem na wschodzie.

Zaś miasto Kuflew zostało lokowane 25 września 1526 r. przez króla Zygmunta I Starego. Osadnictwo wówczas przeniesiono na prawo niemieckie. Miasto otrzymało prawo do trzech jarmarków na rok, w z góry określone dni, tj. na niedzielę przed Wniebowstąpieniem Pańskim, na świętego Augustyna czyli na 28 sierpnia i na świętego Leonarda czyli na 6 listopada oraz do cotygodniowego poniedziałkowego targu.

Początków wsi Trojanów, w której urodził się mój przodek Jan Lech należy szukać w dokumencie z 1574 r. kiedy to na prośbę Warnazego Oborskiego kapituła poznańska wyraziła zgodę na przekazanie dziesięciny biskupiej z części Guzowej Woli na uposażenie szpitala w mieście Kuflewie. Nazwę Guzowa Wola należy utożsamiać właśnie z powstającą w tym czasie nową wsią, która z biegiem lat stała się Trojanowem. W 1548 r. biskup poznański Benedykt Izdbieński erygował w Kuflewie szpital dla ubogich z kaplicą ku czci świętej Anny i uposażył go w dziesięciny biskupie z części Kuflewa, Guzowa i Trojanowa.

Pierwszy kościół kuflewski wystawiony przez synów Mikołaja Oborskiego, jak zapisano w wizytacji z 1598 r., uległ spaleniu. Kolejny miał wybudować Wernazy Oborski. Dokumenty wizytacyjne opisują, że w głównym ołtarzu świątyni było nowe drewniane tabernakulum i rzeźba Ukrzyżowanie Pana Jezusa. W ołtarzu bocznym, naprzeciwko zakrystii było cyborium stare i obraz Oblicze Pana Jezusa na Chuście Świętej Weroniki. Trzeci ołtarz był w kaplicy po prawej stronie z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Czwarty znajdował się także w kaplicy, ale po lewej stronie  figurą Najświętszej Marii Panny.

Kolejna wizytacja biskupia, tym razem z 1629 r. wskazuje na istnienie obok siebie dwóch kościołów. Obok starego stanął nowy wybudowany przez wdowę po Janie Oborskim. Świątynia została poświęcona 15 grudnia 1629 r. przez biskupa poznańskiego Macieja Łubieńskiego.

Kolejna świątynia kuflewska powstała w 1759 r. dzięki staraniom księdza Franciszka Kossowskiego i ówczesnego dziedzica dóbr Kuflew Rafała Skarbka. To w tym kościele został ochrzczony mój prapraprapra(4)dziadek Jan Lech, ale nie tylko on, przez lata ta świątynia była kościołem parafialnym dla moich przodków, którzy tak licznie pochodzili z parafii Kuflew. W 1818 r. kościół ten przedstawiał się następująco – „kościół z drzewa kostkowego tartego na podmurowaniu tarcicami kożuchowany, sufit i podłoga z zakrystią gontem przykryty, miał w sobie trzy ołtarze i organy długości łokci 39, szerokości 17, w stanie dobrym”. Kościół był trzynawowy, a nawy wyznaczały dwa rzędy słupów po trzy sztuki każdy, orientowany, prezbiterium mniejsze od nawy i zamknięte prostokątnie. Ołtarz główny pochodził z II połowy XVIII w stylu rokokowym, żyrandol i chrzcielnica z XVIII w. W bliskim sąsiedztwie świątyni stała drewniana dzwonnica. Teren kościelny był oparkaniony, a cmentarz grzebalny znajdowała się wkoło świątyni. Plebania także była drewniana z drzewa tartego w węgły, na podwalinach drewnianych, miała podłogi i sufity z tarcic, przykryta gontem z kominem z cegły. Pierwsza wzmianka o cmentarzu w polu, koło folwarku Liwiec, pojawia się w inwentarzu z 1828 r., który wskazuje, że funkcjonowały dwa cmentarze, z zaznaczeniem, że w polu były chowane ciała w najgorszym stanie i to miejsce spoczynku nie cieszyło się dużą popularnością.

Wybuch powstania listopadowego przyniósł nie tylko bitwę powstańczą pod Kuflewem w dniu 25 kwietniu 1831 r., ale także ogromne zniszczenia, które nie ominęły także parkanów obu cmentarzy. Na szczęście budynek kościoła nie ucierpiał. Bitwa powstańcza pod Kuflewem znalazła odzwierciedlenie nawet w malarstwie, do najbardziej znanych obrazów należy „Bitwa pod Kuflewem” Wojciecha Kossaka i „Scena z powstania listopadowego 1831 r.,: utarczka z Kozakami pod Kuflewem” Aleksandra Soldenhoffa. 

 

 

Bitwa rozpoczęła się koło wsi Kołacz, a później przeniosła się na przed pola Kuflewa. Armia Dybicza licząca 3,5 tysiąca żołnierzy maszerujące przez Jeruzal do Mińska pod dowództwem Karla Mandesterna natknęła się pod Kuflewem na przednią straż polskiej armii Skrzyneckiego dowodzoną przez Dembińskiego. Wojska polskie liczyły 3400 żołnierzy i 4 działa. Bitwa rozpoczęła się około godziny 13:00-14:00 pod Kołaczem, a następnie przeniosła się na przygotowane wcześniej pozycje obronne w Kuflewie. Około godziny 17:00 Dembiński nakazał odwrót w stronę Cegłowa, gdzie walki trwały jeszcze kilka godzin. 

 

 

Po 1831 r. Kuflew utraciła prawa miejskie. Miejscowość miastem była przez 305 lat.

W 1839 r. nakładem hrabiego Łęckiego ówczesnego właściciela dóbr Kuflew i przy ofiarnej pracy parafian kościół kuflewski został wyremontowany. W 1844 r. zyskał kolorowe i zdobione szyby przy wielkim ołtarzu ufundowane przez rządcę dóbr Kuflew Józefa Mroczka, a w 1890 r. dobudowano kruchtę. 

W związku z utworzeniem w 1931 r. parafii w Mrozach, teren parafii kuflewskiej znacznie się zmniejszył. Do nowego ośrodka duszpasterskiego przeszły następujące wsie: Wola Rafałowska, Rudka, Natolin, Lubomin, Guzew oraz osada Wymyśle. 

 

 

Kościół z 1759 r. wraz z zabytkowym wyposażeniem spłonął doszczętnie w nocy z 7 na 8 marca 1991 r. Pomimo tak ogromnej straty, parafianie niezwłocznie przystąpili do budowy nowej świątyni. Pierwsza powstała kaplica, aby mieszkańcy mieli uczestniczyć w niedzielnych mszach świętych. Kamień węgielny pod budowę nowej świątyni został poświęcony już w kwietniu 1992 r., a konsekracji nowo wybudowanego kościoła dokonał ksiądz biskup Kazimierz Romaniuk w dniu 29 maja 1994 r. 

 

Kuflew to nie tylko parafia, ale to przede wszystkim dobra ziemskie, które swoim zasięgiem obejmował ogromny teren. W 1793 r. kiedy to Melchior Łącki kupił od warszawskiego kupca i bankiera Jana Meysnera majątek ziemski Kuflew, obejmował on wówczas następujące wsie i folwarki Liwiec, Sokolnik, Rumszczyznę, Małą Wieś, Kołacz, Hutę Rafałowską, Guzew, Trojanów, Rudkę, Gozdziec, Grodzisk, Wolę Paprotnią, Baranią Rudkę, Jeziorko, Topór, Skrodę Golną, Skrodę Górną i Kuźnię. Po śmierci Melchiora dobra te odziedziczyli jego dwaj synowie Wincenty Antoni i Jan Nepomucen Łąccy, a na skutek bezpotomnej śmierci Jana majątek przeszedł na własność Antoniego. Majątek w dobie rządów rodziny Łąckich nie działał najprężniej. Gospodarka oparta była głównie na uprawie zbóż. Dotkliwe skutki w sytuacji finansowej majątku odcisnęły zniszczenia wojenne z 1831 r. Zła sytuacja majątkowa dóbr Kuflew zmusiła właścicieli do wystawienia majątku na publiczną licytację. W 1844 r. dobra nabyła w drodze licytacji córka Wincentego Antoniego – Weronika Jadwiga Łącka żona Bronisława Dąbrowskiego, nie cieszyła się jednak długo tymi dobrami, bo w 1846 r. cały majątek został skonfiskowany jako represja za uczestnictwo i organizację przez Dąbrowskiego powstania, którego wybuch zażegnała władza carska 23 lutego 1846 r. Dąbrowski aby uniknąć kary śmierci uciekł do Księstwa Poznańskiego i nigdy z niego do Kuflewa już nie powrócił. Osiadł w majątku Dąbrowskich w Winnogórze pod Środą Wielkopolską, gdzie zmarł w 1880 r. Skonfiskowany majątek kuflewski przeszedł pod bezpośrednią podległość Komisji Rządowej Królestwa Polskiego i został oddany w dzierżawę Romualdowi Lisieckiemu. Weronika z Łąckich Dąbrowska toczyła wieloletnią batalię o zwrot zagarniętego majątku, co nastąpił dopiero 19 marca 1863 r. Zwrot zajętych dóbr odbył się na mocy przepisu, który obowiązywał w 1846 r., a mówił o tym, że żona nie ma obowiązku donosić o zamiarach męża i związku z tym nie powinna ponosić odpowiedzialności za winy małżonka. W podziękowaniu za odzyskanie majątku hrabina Dąbrowska postawiła, w parku dworskim, pomnik ku czci świętego Antoniego – figura świętego na 11-metrowej ceglanej kolumnie. 

 

Powstanie styczniowe i idące za nim uwłaszczenie chłopów pozbawiło majątek w Kuflewie, aż 8086 morgów i 194 prętów gruntu co w przeliczeniu na hektary daje około 4,5 tysiące ha. W skład majątku Weroniki Dąbrowskiej pozostały folwarki i osady młyńskie. W latach 80. XIX w. dobra kuflewskie nadal były rozległe bo maiły 9182 morgi gruntu czyli około 5,1 tysięcy ha i składały się z folwarków w Kuflewie, Hucie, Liwcu, Guzewie, Gójszczu, Skrudzie, Jeziorku i Baraniej Rudzie oraz z czterech osad młyńskich – Wymyśle, Biernatowizna, Kuźnica i Gójść. Wówczas produkcja rolna została zastąpiona produkcją drzewną, która rozwinęła się dzięki pobudowanej kolei żelaznej Warszawa – Terespol. W 1866 r. w Mrozach wybudowano dworzec kolejowy, który stoi do dziś, to właśnie droga żelazna sprzyjała rozwojowi północnych części kuflewskiego majątku i umożliwiła Dąbrowskiej wysyłkę drewna na wschód i zachód. Weronika z Łąckich Dąbrowska zarządzała majątkiem do swojej bezpotomnej śmierci, która nastąpiła 20 sierpnia 1897 r. W następnym roku właścicielem majątku został książę Stanisław Lubomirski, który był prezesem zarządu „Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Machin i Odlewów K. Rudzki i S-ka”. To właśnie on z Rudzkim wybudowała w Mińsku fabrykę, która wkrótce zasłynęła z budowy mostów nie tylko w całej Polsce, ale także w Cesarstwie Rosyjskim i nawet na południowej Europie. Za czasów Lubomirskiego, który przekazał na ten cel 20 morgów gruntu, powstało sanatorium w Rudce. W 1906 r. książe Lubomirski zbył kuflewskie dobra na rzecz Michała Szweycera, a ten w 1917 r. sprzedał majątek swojemu synowi Bronisławowi. Kres własności ziemskiej nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej. We wrześniu 1939 r. Niemcy zajęli dwór i folwark Kuflew. W 1940 r. Bronisław Szweycer był zmuszony opuścić majątek, który 26 października 1944 na mocy Reformy Rolnej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego przeszedł na rzecz Skarbu Państwa. Kuflewski dwór został przeznaczony w części na mieszkanie, a w części na cele gminne, znajdowała się tam między innymi biblioteka. Budynek uległ szybko dewastacji i pomimo renowacji, która trwa od kilku lat nadal nie odzyskał dawnego blasku. Parkiem będący w zarządzie Lasów Państwowych od pewnego czasu opiekuje się Gmina Mrozy. 

 

 

Dane historyczne pochodzą z publikacji Dzieje ziemi kuflewskiej autorstwa K. Juśkiewicz, A. M. Nowika i J. Sekular, Kuflew 2018.